امروزه به دلیل تغییر سبک زندگی، تک‌فرزندی در بین زوجین و خانواده‌ها رایج شده و بسیاری از زوج‌ها به داشتن فقط یک فرزند رضایت می‌دهند، تصمیمی که بر خلاف ظاهر خوشایند آن، آسیب‌های زیادی برای کودک دارد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «عصراترک»، تک‌فرزندی این روزها انتخاب بسیاری از زوجین ایرانی شده که عواملی مانند مشکلات اقتصادی، اشتغال مادران و ازدواج در سنن بالا از مهم‌ترین عوامل این انتخاب است. بسیاری از کسانی که تمایل به تک‌فرزندی دارند، فکر می‌کنند انرژی و توان تربیت بیش از یک بچه را ندارند و تصور می‌کنند به لحاظ اقتصادی نمی‌توانند بار مالی دو فرزند یا بیشتر را بر دوش بکشند، این در حالی است که معایب و مشکلات ناشی از تک‌فرزندی به‌مراتب بیش از داشتن تعداد بیشتر فرزند است.
خانواده مهم‌ترین نهاد اجتماعی
مهدی نوری، جامعه‌شناس، در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی عصر اترک، اظهار کرد: از نگاه جامعه‌شناسی باتوجه‌به اینکه فرهنگ، آداب و ارزش‌های جامعه را خانواده به فرد منتقل می‌کند به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی تلقی می‌شود.
وی افزود: در خانواده‌های سنتی‌تر ابعاد خانواده گسترده‌تر بود؛ اما امروزه با جامعه‌ای در حال گذر که نه توسعه‌یافته است و نه شکل سنتی خود را حفظ کرده، مواجه هستیم.
نوری با اشاره به اینکه در چند دهه اخیر شکل خانواده تغییر کرده است و خانواده‌ها نهایت به دو فرزند اکتفا می‌کنند، عنوان کرد: امروزه خانواده‌ها کوچک‌تر شده‌اند و کمتر اقوام را مشاهده می‌کنیم.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر به علت کوچک‌شدن خانواده‌ها، کارکردهایی که درگذشته خانواده داشته است بر دوش نهادهای اجتماعی مانند صداوسیما، آموزش‌وپرورش و مطبوعات قرار گرفته تا این خلأ را پر کنند.
این کارشناس مسائل اجتماعی مشکلات اقتصادی را یکی از علت‌های کوچک‌شدن خانواده‌ها دانست و گفت: در کنار مشکلات اقتصادی، مشکلات فرهنگی مانند نگاه منفی به ازواج در سنین پایین، تحصیلات، شغل و مهاجرت از جمله عوامل تعداد کم‌فرزند در خانواده‌ها و تشکیل خانواده‌های کم‌جمعیت است.
وی با اشاره به اینکه کمیت افراد جامعه تأثیری در سرنوشت آن جامعه ندارد و برعکس کیفیت افراد تأثیر بسیاری در آینده آن جامعه دارد، افزود: مشکلات کوچک‌شدن خانواده‌ها وابسته به حضور نهادهای قوی است که بتوانند کار انتقال ارزش‌های فرهنگی را به‌خوبی ایفا کنند تا آسیب‌های آن کمتر شود.
کودکان تک‌فرزند روحیه رقابت طلبی را ندارند
آمنه حصاری، روان‌شناس، در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی عصر اترک، اظهار کرد: کودکان تک‌فرزند به دلیل نداشتن خواهر و برادر، روحیه رقابت طلبی که لازمه و اساس هر فرد در زندگی است را ندارند.
وی افزود: باتوجه‌به اینکه چنین کودکانی موردتوجه ویژه والدین قرار دارند، در جامعه پرخطرتر عمل می‌کنند و برای اهداف خود تلاشی نمی‌کنند.
وی با اشاره به اینکه در چنین افرادی حس رقابت وجود ندارد، افزود: خانواده از دوران کودکی همه چیز را در اختیار کودک قرار می‌دهد و چون رقیب دیگری در کنار خود ندارد، نیازی به رقابت نمی‌بیند.
این روان‌شناس تأکید کرد: در آینده چنین فردی دچار آسیب‌های فراوانی در دوران تحصیل، ازدواج، انتخاب شغل و... می‌شود.
وی از خانواده‌های تک‌فرزند به‌عنوان سیستم غیرقابل‌انعطاف یادکرد و افزود: چنین افرادی باتوجه‌به اینکه همیشه مورد حمایت خانواده هستند به‌هیچ‌عنوان فضاهایی که این‌چنین نباشد را تحمل نمی‌کنند.
حصاری خاطرنشان کرد: در خانواده‌های تک‌فرزند با بالارفتن سن والدین به علت آن که دیگر توان حمایت کودک توسط والدین کمتر می‌شود و به دلیل نبود خواهر و برادر احساس خطر، انزواطلبی و اضطراب در فرد ظاهر می‌شود.
وی گفت: به دلیل اینکه در خانواده‌های تک‌فرزند، والدین جز یک قالب ندارند، حمایت‌های محض از فرزند می‌کنند که این حمایت‌ها ناخودآگاه، یک‌سری توقعاتی در والدین ایجاد می‌کند که باید این حمایت‌ها را نیز از فرزند دریافت کنند.
حصاری ادامه داد: این فرد پس از پا گذاشتن به دوران نوجوانی و جوانی نمی‌تواند این حمایت محض را نسبت به والدین داشته باشد که در نتیجه باعث سرخوردگی پدر و مادر می‌شود.
این روان‌شناس رشدنکردن نسل را یکی دیگر از آسیب‌های تک‌فرزندی دانست و افزود: چنین خانواده‌هایی به‌مرورزمان متوجه می‌شوند که خانواده، استحکام معناداری را ندارد چرا که بر روی سیستم ادراکی فرزند می‌چرخد.
وی یکی دیگر از آسیب‌های چنین خانواده‌ها را فرزندسالاری دانست و عنوان کرد: قالب‌های تربیت هرچقدر هم مستحکم و مثبت باشد، معمولاً فرزندسالاری در این خانواده‌ها دیده می‌شود.
حصاری تصریح کرد: رشد اجتماعی در چنین خانواده‌هایی تقسیم نمی‌شود و در نتیجه فرزند از اجتماع گریزان می‌شود.
وی با اشاره به اینکه جامعه برای تک‌فرزندها یک تهدید محسوب می‌شود، گفت: به علت اینکه چنین فرزندانی مورد حمایت کامل والدین بودند، از جامعه حمایتی فوق‌طبیعی می‌خواهند.
این روان‌شناس حوزه خانواده اظهار داشت: جامعه باید بار عدم رقابت طلبی را در این افراد به دوش بکشد و معمولاً در قالب جاه‌طلبی و کمال‌گرایی جامعه را تهدید می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه در بحث آموزش نیز جامعه با این افراد درگیر است، عنوان کرد: جامعه باید سیستم ارتباطی آموزشی را در قالب غیر رقیب به آنها نشان دهد.
حصاری بیان داشت: این مسائل برای جامعه هزینه‌های مالی و فرهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی را در بر دارد.
وی در ادامه عنوان کرد: سبک‌های اشتباه تربیتی و فرزندپروری معمولاً خانواده‌ها را به تک‌فرزندی و بی‌فرزندی ترغیب می‌کند.
این کارشناس افزود: چنین خانواده‌ای احساس می‌کند اگر بیش از یک فرزند داشته باشد قالب تربیتی کمتر می‌شود درحالی‌که خانواده‌ها نباید تمام توجه و حمایت را نسبت به فرزندان داشته باشند و قالب تربیتی را در خانواده پیاده کنند که خود فرزند به دنبال استقلال و کسب آموزش‌ها در سیر تکاملی خود باشد.
این روان‌شناس گفت: از دلایل دیگر ترغیب خانواده‌ها به تک‌فرزندی این است که اگر بیش از یک فرزند داشته باشند، محبت و عاطفه آنها نسبت به فرزند اول یا تک‌فرزند کمتر می‌شود.
حصاری نگاه اقتصادی را از دیگر دلایل تک‌فرزندی دانست و افزود: این خانواده احساس می‌کنند که باید قالب اقتصادی آنها از قالب ارتباطی بیشتر باشد.
وی عدم تعامل و تعادل بین خانواده و جامعه را نیز از دیگر دلایل تک‌فرزندی عنوان کرد و گفت: والدین احساس می‌کنند که زمان آنها با وجود فرزند از بین می‌رود و دیگر نمی‌توانند نقش مثبتی در جامعه و شغل خود داشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: بعضی از خانواده احساس می‌کنند وجود فرزند رفاه فردی آنها را کمتر می‌کند؛ اما این در حالی هست که تنها در دو سال ابتدایی تولد فرزند این اتفاق مشاهده می‌شود؛ اما با بزرگ‌شدن فرزند انرژی مثبت از فرزند دریافت می‌کنند.
پیری و کاهش جمعیت با تک‌فرزندی
محمدرضا اکبری، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی عصر اترک، اظهار کرد: تمایل به تشکیل خانواده و فرزندآوری امری فطری است که برای تداوم نسل و بقای انسان‌ها ضروری است.
وی افزود: متأسفانه در سال‌های اخیر نرخ تولد و اندازه خانواده‌ها کاهش پیدا کرده و تعداد خانواده‌های تک‌فرزند بیشتر شده است.
وی خاطرنشان کرد: از قرن ۲۱ تمایل خانواده‌ها به تک‌فرزندی و بی‌فرزندی افزایش پیدا کرده و در حال حاضر میانگین جمعیت خانواده‌ها کمتر از دو فرزند است.
اکبری اظهار داشت: تغییر سبک زندگی خانواده‌ها از سنتی به مدرن، تحصیلات والدین، بالارفتن سن ازدواج از مهم‌ترین دلایل تک‌فرزندی یا بی‌فرزندی خانواده‌های امروزی است.
وی بیان داشت: اگر چه عوامل زیادی در گرایش خانواده‌ها به تک‌فرزندی نقش دارد؛ اما عدم آگاهی از پیامدهای آن نقش مهمی در رواج تک‌فرزندی دارد.
وی تک‌فرزندی را از جنبه‌های فردی، خانواده و جامعه بررسی کرد و افزود: به‌عنوان‌مثال از معایب تک‌فرزندی از بعد فردی این است که یک کودک تنها به علت اینکه خواهر و برادری ندارد، فرصت تجربه برخی از احساسات و چگونگی کنترل و مدیریت آنها را هم به دست نمی‌آورد و از مهارت‌های تعاملی کمتری برخوردار است.
اکبری در ادامه گفت: کودک به دلیل اینکه موردتوجه زیاد والدین و اقوام نزدیک است، در آینده ممکن است از اعتمادبه‌نفس کمتری برخوردار باشد.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی اظهار داشت: کودک تک‌فرزند به دلیل اینکه انعطاف‌پذیری، تاب‌آوری و هوش هیجانی کمتری دارد در آینده آسیب‌های بیشتری را در اجتماع متحمل می‌شود.
این مقام مسئول بیان داشت: کودک به دلیل اینکه که همیشه مورد حمایت والدین خود است، احساس می‌کند که همیشه زیر ذره‌بین بوده، از آزادی‌های معقول خود محدود شده و از دخالت آنها خسته می‌شود.
اکبری تأکید کرد: این کودک به علت اینکه ارتباط کمتری با هم‌سن‌های خود دارد و بیشتر با بزرگسالان تماس دارد، مقتضیات کودکی خود را بروز نمی‌دهد و رفتاری مانند بزرگسالان دارد.
وی به آسیب‌های تک‌فرزندی در جامعه اشاره کرد و گفت: تک‌فرزندی و رواج آن در جامعه به‌مرور باعث پیری و کاهش جمعیت می‌شود.
این مسئول ادامه داد: به دنبال کاهش جمعیت نیز چرخه تولید و اقتصاد جامعه مختل و فقر را گسترش می‌دهد.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی عنوان کرد: وقتی خانواده‌های تحصیل‌کرده تمایل بیشتری به بی‌فرزندی و یا تک‌فرزندی دارند می‌تواند باعث کاهش متوسط ضریب هوشی جامعه شود.
وی تصریح کرد: در حال حاضر به علت افزایش سطح سلامت و مراقبت‌های بهداشتی و درمانی امید به زندگی در مردان و زنان جامعه افزایش داشته است، مسئولیت نگهداری از والدین بر عهده یک فرزند خواهد بود و تک فرزندان نمی‌توانند به‌راحتی همه مسئولیت را قبول کنند؛ بنابراین در آینده نیاز به خانه‌های سالمندان افزایش پیدا می‌کند.
اکبری با اشاره به اینکه خانواده در حکم یک نظام و سیستم است، افزود: در خانواده‌های تک‌فرزند این سیستم به‌صورت مثلث است؛ یعنی ارتباط محدود به فرزند، پدر و مادر می‌شود و بسیاری از روابط اجتماعی شکل نمی‌گیرد.
وی گفت: در خانواده‌ها چند فرزندی ارتباط چهره‌به‌چهره، روش‌های حل مسئله، تعامل، همدلی، صمیمیت، گذشت و تفکر خلاق شکل می‌گیرد و خانواده شباهت بیشتری به جامعه واقعی پیدا می‌کند.
امنیت و اقتدار، جامعه پیر به چالش کشیده می‌شود
حجت‌الاسلام سید مرتضی موسوی جاجرمی، امام‌جمعه موقت بجنورد، در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی عصر اترک، اظهار کرد: تک‌فرزندی خانواده‌ها یک آسیب است که گریبان‌گیر جامعه امروزی است.
وی با اشاره به آیه قرآن، عنوان کرد: شما فرزندان خود را از ترس فقر می‌کشید؛ حال که ما روزی شما و فرزندان شما را می‌دهیم.
وی با تأکید بر اطاعت از دستورات اسلام، گفت: در قرآن و روایت به فرزندآوری زیاد تأکید شده است.
حجت‌الاسلام موسوی جاجرمی با اشاره به بحث جوانی جمعیت، افزود: اگر افراد جامعه‌ای پیر باشد مطمئناً از لحاظ اقتدار، امنیت، اقتصاد، پیشرفت علمی و سرمایه انسانی ضعیف می‌شود.
وی آسیب‌های تربیتی در خانواده‌های تک‌فرزند را بررسی کرده و گفت: در چنین خانواده چون همه چیز در اختیار فرزند قرار می‌گیرد و همیشه مورد حمایت والدین قرار دارد، فرزند به‌خوبی تربیت نمی‌شود.
امام‌جمعه موقت بجنورد خاطرنشان کرد: چنین فرزندی از لحاظ عاطفی، روحی و روانی نیز دچار مشکل می‌شود.
وی تصریح کرد: این افراد در سنین بالا باتوجه‌به اینکه وابستگی شدیدی به پدر و مادر دارند در جامعه نمی‌تواند، استقلال پیدا بکند.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه خانواده‌های پرجمعیت نشاط بیشتری دارد، گفت: خانواده‌ای که فرزندان زیادی دارد مورد برکت خداوند قرار می‌گیرد و تلاش والدین نیز بیشتر می‌شود.
حجت‌الاسلام موسوی جاجرمی خاطرنشان کرد: یک کودک در مواجه با خواهر و برادر، رشد و تعامل پیدا می‌کند.
۵۵ هزار خانواده خراسان شمالی تک‌فرزند هستند
مدیرکل ثبت‌احوال خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی عصر اترک، اظهار کرد: ۵۵ هزار و ۳۴۴ خانواده خراسان شمالی تک‌فرزند هستند.
علی زاهدی نیا گفت: شهرستان بجنورد با ۲۱ هزار و ۵۵۰ خانواده تک‌فرزند بیشترین و شهرستان گرمه با یک هزار و ۴۵۲ خانواده تک‌فرزند کمترین در استان هستند.
وی افزود: امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳.۴ درصد افزایش تولد در استان داشتیم.
گزارش از عبدالله یزدانی