افزایش مهاجرت‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی

 مهدی نوری در گفتگو با خبرنگار ما، با بیان اینکه مهاجرت یکی از مسائل مهم جوامع امروزی است، گفت: مهاجرت در حالت کلی به هرگونه جابه‌جایی از یک مبدأ به یک مقصد اطلاق می‌شود، اما ویژگی مهم آن، طولانی‌بودن دوره اقامت و اثرگذاری اجتماعی و اقتصادی آن بر منطقه مقصد است.

 وی با اشاره به دلایل مهاجرت مانند عوامل اقتصادی، سیاسی، طبیعی و فرهنگی - اجتماعی افزود: در گذشته بیشتر مهاجرت‌ها تحت‌تأثیر عوامل طبیعی رخ می‌داد، اما امروزه بیشتر مهاجرت‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی صورت می‌گیرد.

این جامعه‌شناس تأکید کرد: در استان ما نیز، مشکلات اقتصادی مهم‌ترین عامل مهاجرت از روستا به شهر بوده است.

 به گفته وی: در سال‌های گذشته موج گسترده‌ای از مهاجرت‌های روستایی به شهرها به‌ویژه به مرکز استان یعنی شهر بجنورد رخ داده است که بیشترین آن از سوی قشر جوان بوده است.

 نوری اضافه کرد: این افراد اغلب به امید یافتن شغل یا فرصت‌های تحصیلی بهتر، روستاها را ترک می‌کنند. در نتیجه، روستاها با کاهش نیروی مولد مواجه می‌شوند و شهرها با انباشت نیروی جوانی روبه‌رو می‌شوند که امکان جذب آن‌ها در مشاغل رسمی و پایدار وجود ندارد.

چالش‌های ساختاری ناشی از مهاجرت‌های غیرمؤثر

وی با تأکید بر اینکه مهاجرت بدون برنامه‌ریزی، موجب برهم‌خوردن نظم جمعیتی و ساختار اجتماعی شهر مقصد می‌شود، تصریح کرد: در گذشته به دلیل وضعیت اقتصادی بهتر و رشد ساخت‌ و ساز، مهاجران شانس بیشتری برای اشتغال داشتند؛ اما در سال‌های اخیر به دلیل نبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های صنعتی و خدماتی، بسیاری از مهاجران به حاشیه شهرها رانده شده‌اند و در مشاغلی فعالیت می‌کنند که نه‌تنها برای جامعه مفید نیست؛ بلکه ممکن است مخاطراتی نیز داشته باشد.

 این جامعه‌شناس با اشاره به کاهش نزولات جوی و بحران اقلیمی در استان، گفت: کاهش بارش‌ها باعث شده است که روستاها که مهد کشاورزی، باغداری و تولید بودند، بیش‌ازپیش خالی از سکنه شوند و مهاجرت خانوادگی به شهرها افزایش یابد.

به گفته او، در صورت ناتوانی سرپرست خانواده در تأمین نیازهای اقتصادی، احتمال بروز آسیب‌های اجتماعی بیشتر می‌شود.

 وی در ادامه اظهار کرد: متأسفانه در سال‌های اخیر، افزایش بزهکاری‌های اجتماعی مانند سرقت‌های خرد، فروش مواد مخدر و تن‌فروشی در برخی نقاط شهری دیده شده که از پیامدهای مهاجرت‌های بی‌برنامه است.

 نوری تأکید کرد: باید برای پذیرش و سازماندهی مهاجران، به‌ویژه آن‌هایی که از مناطق روستایی وارد شهرهای کوچک یا مراکز استان می‌شوند، برنامه‌ریزی‌های دقیقی انجام شود.

 وی اضافه کرد: در مثال مهاجرت روستاییان به شهر بجنورد، به دلیل هم‌زبانی و هم‌قومیتی، فرایند پذیرش ساده‌تر است؛ اما در مهاجرت‌هایی که از استان‌های دیگر مانند سیستان و بلوچستان یا گلستان صورت می‌گیرد، به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی، پذیرش اجتماعی دشوارتر است.

 این جامعه‌شناس در پایان خاطرنشان کرد: معمولاً مهاجرانی که از استان‌های دیگر وارد شهرهایی مانند بجنورد می‌شوند، از نظر مالی، تحصیلی و فرهنگی در سطح پایین‌تری قرار دارند. به همین دلیل هم فرایند تطبیق آن‌ها با جامعه مقصد دشوارتر است و هم جامعه مقصد با مقاومت بیشتری در برابر پذیرش آن‌ها مواجه می‌شود.

 وی تأکید کرد که باید برای این قشر آسیب‌پذیر، سیاست‌های حمایتی و اجتماعی مناسبی اندیشیده شود تا از بروز آسیب‌های گسترده‌تر جلوگیری شود.

مهاجرت معکوس؛ نتیجه مستقیم کمبود امکانات

 علیرضا حسنی در گفتگو با خبرنگار ما، با انتقاد از وضعیت زیرساخت‌ها و خدمات عمومی در استان خراسان شمالی، گفت: این استان به دلیل ضعف‌های جدی در حوزه حمل‌ونقل، آب، اشتغال و خدمات عمومی، نه‌تنها توانایی جذب جمعیت مهاجر را ندارد، بلکه موجب مهاجرت معکوس و کاهش سرمایه‌گذاری نیز شده است.

 وی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه در هر منطقه، وجود زیرساخت‌های مناسب است، تأکید کرد: متأسفانه زیرساخت‌های شهری استان، به‌ویژه در مرکز استان، پاسخگوی نیازهای اولیه زندگی شهری نیست.

 مدیرگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه بجنورد افزود: کیفیت آب در بجنورد پایین است و از چند منبع تأمین می‌شود که در مواجهه با هر نوع تنش اقلیمی یا اقتصادی، دچار اختلال می‌گردد.

 وی افزود: وضعیت نامناسب راه‌ها و نبود شبکه حمل‌ونقل مناسب، از دیگر چالش‌های مهم استان است.

 این استاد برنامه‌ریزی شهری با اشاره به اثر مستقیم این وضعیت بر سرمایه‌گذاری و اشتغال تصریح کرد: بسیاری از سرمایه‌گذاران، به دلیل نبود زیرساخت و خدمات پایه، تمایلی به حضور در استان ندارند و این خود عامل مهمی در گسترش بیکاری و رکود اقتصادی شده است.

 وی اضافه کرد: وقتی اشتغال‌زایی اتفاق نیفتد، به طور طبیعی مهاجرت منفی و خروج سرمایه انسانی از استان افزایش می‌یابد.

شکل‌گیری سکونتگاه‌های بحرانی در نبود راهکار عملی

 حسنی با بیان اینکه روند مهاجرت داخلی در استان بیشتر از روستاها به شهرهای میانی و بزرگ‌تر است، افزود: این مهاجرت‌ها عمدتاً منجر به اسکان در حاشیه شهرها می‌شود و در بیشتر موارد، مهاجران در نقاطی سکونت می‌یابند که خارج از محدوده خدماتی شهرداری هستند.

 وی ادامه داد: این سکونتگاه‌های غیررسمی به دلیل فقدان خدمات شهری، رفته‌رفته به کانون‌های چالش‌آفرین در حوزه‌های اجتماعی، زیست‌محیطی و کالبدی تبدیل می‌شوند.

 استاد دانشگاه بجنورد با اشاره به چالش‌های مرتبط با سکونتگاه‌های غیررسمی اظهار کرد: مشکل اصلی در این زمینه، عدم پذیرش مسئولیت مستقیم از سوی دستگاه‌های اجرایی است.

 وی افزود: این بی‌تفاوتی نهادی موجب تداوم روند شکل‌گیری این مناطق می‌شود و در نهایت، آن‌ها را به بحرانی جدی برای شهرها تبدیل می‌کند.

 حسنی با تأکید بر لزوم تغییر نگاه در طرح‌های جامع و تفصیلی شهری گفت: درگذشته طرح‌های شهری برای دوره‌های ۱۰ساله و بدون انعطاف تهیه می‌شدند، اما خوشبختانه امروز شاهد حرکت به‌سوی طرح‌های مشارکتی هستیم که با همکاری شوراهای شهر و محلات قابلیت بازنگری سالانه دارند.

 وی در ادامه گفت: این طرح‌ها، اگر به‌درستی اجرا شوند، می‌توانند به‌عنوان ابزار کنترلی مهم برای هدایت توسعه شهری و پاسخ‌گویی به فشارهای جمعیتی عمل کنند.

 او با پیشنهاد اینکه که پیش از هرگونه توسعه، الگوهای سکونتی و جهت‌های احتمالی رشد شهرها در طرح‌های شهری لحاظ شود، افزود: با این رویکرد آینده‌نگر، از توسعه‌های بی‌برنامه و پرهزینه جلوگیری می‌شود.

تداوم مهاجرت بی‌رویه، زنگ خطری برای آینده استان

 مدیرگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه بجنورد در بخش دیگری از سخنان خود، به نقش روستاهای حریم شهر اشاره کرد و گفت: کنترل این روستاها بسیار ضروری است، چرا که بسیاری از مهاجران به دلیل سهولت در خرید زمین و ساخت‌وساز، به این نواحی پناه می‌برند.

 وی اضافه کرد: این روستاها ساختار اجتماعی و کالبدی مشابه شهر دارند، اما هیچ‌یک از خدمات شهری را دریافت نمی‌کنند. در صورت ادامه این روند، این روستاها به حاشیه‌هایی غیررسمی تبدیل خواهند شد که چالش‌های متعددی به همراه دارند.

 حسنی در ادامه با تأکید بر ضرورت مدیریت صحیح مهاجرت داخلی، خواستار انجام مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ و ساختاری برای ارتقای ظرفیت‌پذیری شهرها شد و گفت: ارتقا زیرساخت‌های حمل‌ونقل یکی از محورهای اصلی این اقدامات است و کیفیت خدمات عمومی نیز باید افزایش یابد تا شهرها توان پاسخ‌گویی به نیازهای جمعیت مهاجر را داشته باشند.

 وی با بیان اینکه، حمایت از سرمایه‌گذاران نقش مهمی در تقویت زیرساخت‌های اقتصادی مناطق مقصد ایفا می‌کند، اضافه کرد: همچنین، توسعه اشتغال در مناطق مبدأ مهاجرت می‌تواند از بروز مهاجرت‌های بی‌برنامه جلوگیری کند و موجب تعادل جمعیتی بین مناطق مختلف کشور شود.

 وی ادامه داد: به همین منظور، تهیه و اجرای دقیق طرح‌های جامع و مشارکتی باید در اولویت دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد.

 استاد دانشگاه بجنورد در پایان هشدار داد: در صورت بی‌توجهی به این مؤلفه‌ها، استان با ادامه روند مهاجرت بی‌رویه و افزایش پدیده حاشیه‌نشینی روبه‌رو خواهد شد که این وضعیت، بحران‌های اجتماعی و شهری را تشدید می‌کند و مانع از توسعه پایدار در مناطق شهری می‌شود.

افزایش مهاجرت، عامل فشار بر بازار مسکن

 سیدعلی میرکریمی در گفتگو با خبرنگار ما، با اشاره به روند روبه‌رشد مهاجرت به مناطق شهری خراسان شمالی، از افزایش فشار بر بازار مسکن خبر داد و گفت: مهاجرت و افزایش تقاضا برای مسکن ارتباط مستقیمی با افزایش قیمت در این حوزه دارد.

 وی تأکید کرد: این روند منجر به بالارفتن قیمت خرید و فروش مسکن و همچنین افزایش اجاره‌بها در شهرهای استان، به‌ویژه در مناطق پرجمعیت، شده است.

 مدیرکل مسکن و شهرسازی خراسان شمالی اظهار داشت: ساماندهی اسکان مهاجران، مستلزم در اختیار داشتن آمار دقیق از جمعیت مهاجر است و برای این منظور، اطلاعات اقامتگاه افراد از طریق سامانه ملی املاک و اسکان به‌روزرسانی می‌شود.

  وی اضافه کرد: این سامانه امکان پایش دقیق جغرافیایی مهاجران و تعیین پهنه‌های پرتقاضا را فراهم می‌کند که می‌تواند مبنای برنامه‌ریزی برای تأمین و عرضه مسکن جدید در این مناطق قرار گیرد.

  به گفته میرکریمی: تنها در صورت شناخت کامل از وضعیت اقامت و پراکندگی جمعیت مهاجر، امکان تدوین برنامه‌های هدفمند برای اسکان و خدمت‌رسانی فراهم خواهد بود.

الزام پنج سال سابقه سکونت برای دریافت مسکن حمایتی

وی در ادامه به جایگاه مهاجران در طرح‌های حمایتی مسکن اشاره کرد و گفت: طبق قانون جهش تولید مسکن و آیین‌نامه‌های مربوطه، مهاجران در صورتی می‌توانند از طرح‌هایی مانند نهضت ملی مسکن بهره‌مند شوند که حداقل پنج سال سابقه سکونت در شهر مورد تقاضا را داشته باشند.

مدیرکل مسکن و شهرسازی خراسان شمالی افزود: این شرط به‌منظور حفظ توازن در توزیع منابع و جلوگیری از مهاجرت‌های صرفاً اقتصادی به مناطق مشمول طرح در نظر گرفته شده است.

بجنورد؛ کانون فشار مهاجرت در استان

وی در پاسخ به اینکه کدام مناطق استان بیشترین تأثیرپذیری را از مهاجرت دارند، اظهار داشت: مراکز شهرستان‌ها به‌ویژه مرکز استان، بجنورد، بیشترین فشار ناشی از مهاجرت در بخش مسکن را تجربه می‌کنند.

میرکریمی تصریح کرد: افزایش جمعیت در این مناطق نه‌تنها بازار مسکن را متأثر کرده، بلکه نیاز به توسعه خدمات زیربنایی و روبنایی را نیز به‌صورت جدی مطرح کرده است.

تخصیص ۳۴۰ میلیارد تومان اعتبار برای توسعه زیرساخت‌های شهری

 مدیرکل راه و شهرسازی خراسان شمالی از تأمین حدود ۳۴۰ میلیارد تومان اعتبار از محل منابع ملی وزارت راه و شهرسازی خبر داد و عنوان کرد: این اعتبار به‌منظور توسعه زیرساخت‌های شهری در مناطق مهاجرپذیر تخصیص یافته و به شرکت‌های آب و فاضلاب و برق استان واگذار شده است.

 وی با ابراز امیدواری گفت: بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، اجرای شبکه توزیع برق، تأمین آب، اجرای شبکه آب در شهرهای بجنورد و شیروان، و همچنین اجرای شبکه فاضلاب در پروژه‌های دارای پیشرفت فیزیکی بالای ۸۰ درصد در اولویت قرار گرفته است.

 میرکریمی همچنین از احداث ۱۴ باب فضای آموزشی و احداث و تکمیل هفت باب مسجد در این مناطق خبر داد و افزود: واگذاری اراضی تجاری به مردم برای تأمین خدمات شهری نیز در دستور کار قرار گرفته است.

  وی تصریح کرد: تمام دستگاه‌های اجرایی استان موظف‌اند در چارچوب برنامه‌های سالانه خود، پروژه‌هایی را در حوزه خدمات پشتیبان ساکنان، از جمله خدمات بهداشتی، درمانی، آموزشی، فرهنگی و ورزشی تعریف و اجرا کنند تا پاسخگوی نیاز جمعیت روبه‌افزایش مناطق مهاجرپذیر باشند.

 مدیرکل راه و شهرسازی خراسان شمالی در پایان به‌ضرورت توجه به آمارهای دقیق در برنامه‌ریزی‌های آینده حوزه مسکن اشاره کرد و گفت: آمار و نرخ مهاجرپذیری مناطق شهری بر اساس سالنامه آماری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان استخراج می‌شود و این اطلاعات در فرایند تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و تدوین سیاست‌های مسکن استان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 مدیرکل راه و شهرسازی خراسان شمالی بر لزوم هم‌افزایی بین دستگاه‌ها برای مواجهه اصولی با پدیده مهاجرت تأکید کرد و افزود: مدیریت صحیح مهاجرت و اسکان جمعیت، به‌ویژه در شهرهای متوسط و کوچک، مستلزم نگاه کل‌نگر و برنامه‌ریزی میان‌بخشی در حوزه‌های مسکن، زیرساخت و خدمات عمومی است.

 نتیجه‌گیری: مهاجرت بی‌برنامه و آسیب‌زای خراسان شمالی، علاوه بر کاهش جمعیت، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زیادی به همراه داشته است. این روند به دلیل کمبود زیرساخت‌ها، فرصت‌های شغلی و شرایط معیشتی ایجاد شده است. برای مقابله با این مشکل، نیاز به سیاست‌های حمایتی برای بهبود وضعیت معیشت، ایجاد مشاغل و ارتقای کیفیت زندگی است. با برنامه‌ریزی مناسب، می‌توان استان را به رشد و توسعه پایدار رساند و از مهاجرت‌های بیشتر جلوگیری کرد.

 تهیه و تنظیم گزارش: عبدالله یزدانی