کنجکاوی نوجوانان؛ مسیر خطرناک اعتیاد به گل

رقیه دارابی فرد در گفتگو با خبرنگار «عصر اترک» گفت: مهم‌ترین انگیزه روانی دختران برای مصرف دخانیات این است که می‌خواهند همه چیز را امتحان کنند و تجربه شخصی کسب کنند و دراین‌رابطه از هم سن و سال‌های خود الگوگیری می‌کنند؛ من دقیقاً این جمله را از مراجعه‌کننده شنیدم که می‌گویند این را هم امتحان کنیم ببینیم چه می‌شود.

 استاد دانشگاه‌ آشخانه افزود: «گل» از نظر روانی اعتیادآور است و بعد از آنکه شخص به آن اعتیاد پیدا کرد دچار اضطراب و استرس می‌شود اکثر دانش‌آموزان مصرف‌کننده فقط خواستند ببینند گل چیست و آن را تجربه کنند؛ اما به آن اعتیاد پیدا کردند.

دارابی‌فرد درباره سن گرایش به دخانیات در شهرستان سملقان گفت: باتوجه‌به مراجعه‌کننده‌های که داشتم دختران بیشتر در سن متوسطه اول شروع به مصرف گل و مشتقات حشیش می‌کنند.

مهارت‌های زندگی؛ سد محکم در برابر اعتیاد

دارابی فرد ادامه داد: اگر دختران با مادر روابط خوبی نداشته باشند به سمت مصرف دخانیات و مواد گرایش پیدا می‌کنند.

وی گفت: شاید افرادی که دچار طرد اجتماعی شده باشند به سمت دخانیات گرایش پیدا کنند؛ اما لزوماً همه کسانی که به این سمت رفتند طرد شده اجتماعی نیستند.

این استاد دانشگاه دررابطه‌با تأثیر آموزش در مصرف دخانیات بیان کرد: باید به فرزندان آموزش لازم مهارت زندگی داده شود حتی وقتی بچه‌ها در سن خیلی پایین هستند باید مهارت زندگی را به آنها آموزش داد؛ تقریباً از سن سه سال به بالا آموزش مهارت‌های زندگی داریم و برای هر سن مختص همان سن آموزش داده می‌شود و والدین ما باید فرزندپروری را آموزش دیده باشند؛ چون اکثر افراد یک خلأ یا مشکل در خانواده دارند که به سمت مصرف دخانیات گرایش پیدا می‌کنند. 

وی دررابطه‌با مصرف قلیان در خانواده‌ها گفت: خانواده‌هایی هستند که در آن مصرف قلیان هیچ قبحی ندارد و قبح‌شکنی شده است و بچه‌ها از خانواده الگو می‌گیرند و به سمت مصرف آن می‌روند.

این روان‌شناس دررابطه‌با نحوه برخورد والدین پس از متوجه‌شدن اینکه فرزندشان مصرف دخانیات دارد؛ گفت: ابتدا والدین باید خودشان مشاوره بگیرند که چطور با فرزندی که مصرف‌کننده هست رفتار کنند و ارتباط بگیرند تا مشکل را به بهترین نحو ممکن برطرف کنند.

وی نتیجه مصرف دخانیات را انزوای اجتماعی ترس شدن از جامعه ترک تحسین و نرسیدن به اهداف بیان کرد.

دارابی فرد در ارتباط با آزاد بودن مصرف قلیان در مکان‌های عمومی و پارک‌ها گلایه‌مند بود و تصریح کرد: چرا نباید قانونی داشته باشیم که قلیان آزاد نباشد و برای مصرف آن در مکان‌های عمومی محدودیت قائل شوند؛ زیرا افرادی که زمینه خانوادگی در مصرف قلیان ندارند با این شرایط جامعه امکان استفاده و مصرف بیشتر برای آنها به‌راحتی فراهم است و این خود گرایش او به مصرف دخانیات را بیشتر می‌کند.

باورهای غلط  و  گرایش به دخانیات  

مریم مکرمی در گفتگو با خبرنگار «عصر اترک» درباره میزان مصرف دخانیات در زنان شهرستان سملقان گفت: متأسفانه آمارهای دقیق و رسمی در مورد مصرف دخانیات (سیگار و قلیان) در میان زنان و دختران در شهرستان به‌صورت اختصاصی وجود ندارد. اما بر اساس گزارش‌های ملی، مصرف دخانیات در بین زنان و دختران روبه‌افزایش است.

کارشناس سلامت روان شبکه بهداشت سملقان دربارهٔ مواردی که نوجوانان و جوانان را به سمت مصرف مواد دخانی سوق می‌دهد و جزئی از ترفندهای صنایع دخانی برای جذب مصرف‌کننده بیشتر است؛ گفت: احساس جذاب‌شدن، مورد توجه بودن، مستقل شدن، بزرگ‌شدن، اجتماعی شدن، پذیرفته‌شدن توسط همسالان، فشار همسالان، الگوگرفتن از هنرپیشه‌ها، باورهای غلط مثلاً اینکه سیگارکشیدن موجب رفع عصبانیت، رفع خستگی، رفع دل‌شوره و اضطراب، تقویت ذهن و هضم غذا می‌شود، ساده‌انگاری در مورد مصرف قلیان به‌عنوان یک ماده دخانی کم‌خطرتر از سیگار.

 این کارشناس سلامت روان، مصرف دخانیات توسط والدین و یا دوستان صمیمی، ناکافی بودن و یا نداشتن اعتمادبه‌نفس، افت تحصیلی، اخراج از مدرسه، داشتن نگرش مثبت نسبت به مصرف دخانیات، اشتغال ذهنی و یا اشتغال به دیگر نگرش‌های خطرساز، فقدان مهارت «نه گفتن» و وجود احساس اضطراب و یا خُلق افسرده را به‌عنوان مهم‌ترین عوامل شروع مصرف مواد دخانی نام برد.

 وی گفت: زنان نسبت به مضرات کلی سیگار و قلیان (مانند سرطان، بیماری‌های قلبی عروقی، آسیب به ریه‌ها) آگاهی دارند؛ بااین‌حال، ممکن است آگاهی آن‌ها از جزئیات عوارض، مانند اثرات بر روی باروری، پوست و استخوان‌ها، یا ریسک خاص مرتبط با مصرف طولانی‌مدت، کم باشد.

 مکرمی باورهای غلط رایج درباره مصرف دخانیات از جمله اینکه مصرف دخانیات راهی به‌سوی بزرگ‌شدن و بالغ‌شدن است، افراد معروف و مشهور و مورد توجه در جامعه، دخانیات مصرف می‌کنند، مصرف سیگار باعث راه‌یابی به جمع دوستان می‌شود، سیگار و به‌طورکلی مصرف دخانیات نشانه آزادی و استقلال است، همه دنیا سیگار می‌کشند و مصرف دخانیات روشی برای کسب آرامش و کاهش اضطراب است، باعث افزایش مصرف دخانیات در جامعه می‌شود. 

نوجوانان و جوانان؛ گروه‌های در معرض خطر  

 این کارشناس با اشاره به این‌که قبلاً قلیان‌کشی در جمع دوستان و خانوادگی در میان دخترها کمتر شایع بود، تصریح کرد: به نظر می‌رسد این روزها دختران نسبت به گذشته آزادی بیشتری در رفتارهای خود دارند و احتمالاً محدودیت‌های کمتری را از طرف خانواده، همسالان و حتی جامعه احساس می‌کنند که دلایل مختلف دیگری به‌عنوان‌مثال، اینکه قبلاً این رفتار بیشتر مردانه تلقی می‌شد؛ ولی الان دیگر چنین دیدگاهی ممکن است وجود نداشته باشد.

 وی دلیل دیگر قلیان‌کشی دختران را این گونه بیان کرد: قلیان یک تفریح ارزان‌قیمت و در دسترس است و ممنوع نبودن آن در جامعه به گستردگی مصرف آن کمک کرده است.

 این کارشناس در پاسخ به اینکه چه گروه‌های سنی در معرض خطر بالاتری هستند؛ گفت: نوجوانان و جوانان در دوران بلوغ در معرض تغییرات فیزیکی و هورمونی زیادی قرار می‌گیرند و با دامنه‌ای از تغییرات در جنبه‌های مختلف جسمی، روانی، اجتماعی و فرهنگی روبرو می‌شوند.

 وی افزود: بسیاری از نوجوانان از این مرحله بحرانی به‌سلامت عبور می‌کنند، اما عده‌ای قادر به مقابله با این شرایط نبوده و خود را در معرض عوامل خطر بیماری‌زا مانند مصرف دخانیات و سایر رفتارهای پرخطر (مصرف مواد مخدر، پرخاشگری، رفتارهای پرخطر جنسی و...) قرار می‌دهند.

مشاوره رایگان؛ راهی برای ترک دخانیات

 مکرمی اشاره کرد: در اکثر مراکز خدمات جامع سلامت سطح شهرستان یکی از موضوعات آموزشی کارشناسان سلامت روان به گروه‌های هدف، پیشگیری از مصرف مواد، دخانیات و الکل هستند که در طول سال این آموزش‌ها اجرا می‌شود.

 وی افزود: هر مراجعه‌کننده‌ای که به مراکز خدمات جامع سلامت مراجعه می‌کند، خدمات مشاوره و ترک دخانیات را دریافت می‌کند در این مراکز میزان وابستگی افراد به دخانیات توسط کارشناس سلامت روان بررسی می‌شود تا خدمات درمانی مناسب به آنها ارائه شود.

 مکرمی گفت: خدمات مشاوره و ترک دخانیات رایگان است و افرادی که وابستگی بالایی دارند و به پزشک ارجاع داده می‌شوند.

 وی درباره چالش‌های ترک دخانیات در زنان گفت: زنان با چالش‌های خاصی روبرو هستند که ممکن است در مردان کمتر دیده شود. این چالش‌ها شامل افزایش ولع به سیگار در پاسخ به استرس، افزایش احتمال بازگشت به سیگار بعد از ترک و عوارض خاص مربوط به باروری و بارداری هستند. همچنین نیکوتین می‌تواند بر عملکرد جنسی زنان تأثیر بگذارد و باعث کاهش میل جنسی شود.

اسلام و مصرف دخانیات

حجت‌الاسلام‌والمسلمین جواد شاهدی در گفتگو با خبرنگار «عصر اترک» گفت: طبق آیات قرآن، هر اقدامی که علیه سلامتی جسمی و روحی انجام گیرد و موجودیت انسان را به خطر بیندازد از نظر اسلام محکوم است.

 امام‌جمعه شهر قاضی با اشاره به‌حکم شرعی سیگار و قلیان کشیدن از دید اسلام و مراجع تقلید بیان کرد: به‌طورکلی مراجع عظام تقلید دراین‌خصوص به‌صورت شرطی می‌فرمایند: هرچه برای بدن مضر است مصرف آن حرام است.

  شاهدی نظر و حکم آیت‌الله خامنه‌ای را در این باره بیان کرد: حکم با اختلاف مراتب ضرری که بر استعمال دخانیات مترتب می‌شود، متفاوت می‌شود و به‌طورکلی استعمال دخانیات اگر به مقداری باشد که موجب ضرر قابل‌ملاحظه‌ای برای بدن باشد، جایز نیست و اگر شخص می‌داند که با شروع آن به این مرحله می‌رسد نیز جایز نیست.

  وی ادامه داد: مصرف قلیان و سیگار آشکارا نشان داده است که تأثیرات مضری بر دو عضو حیاتی بدن به نام ریه‌ها و قلب دارد. سرطان ریه، سرطان مری، بیماری انسدادی ریوی مزمن، آمفیزم، پایین‌بودن وزن هنگام تولد نوزاد، افزایش حملات آسم و ذات‌الریه برخی از خطرات مربوط به کشیدن قلیان هستند.

  امام‌جمعه قاضی تأکید کرد: مصرف قلیان و دخانیات، جدای از آنکه اسراف در عمر و مال است، ضررهای فراوانی دارد که در زمان حاضر بیش از گذشته بر همگان ثابت شده است؛ در این حکم شرعی فرقی بین زن و مرد ندارد چه‌بسا طبق بررسی‌های علمی برای بانوان مضرات دخانیات بیشتر نیز باشد.

  وی تصریح کرد: باوجود زمینه‌های دینی و فرهنگی قوی؛ فشار همسالان، تقلید از تصاویر تبلیغاتی پر زرق‌وبرق زنان سیگاری، تبلیغ سیگار به‌عنوان ماده‌ای مؤثر در کنترل وزن، فشار والدین یا خواهر و برادر سیگاری، همگی بر سیگارکشیدن دختران جوان تأثیرگذار بوده‌اند.

نقش والدین در پیشگیری از اعتیاد دختران

شاهدی با اشاره به تأثیر والدین در مصرف دخانیات گفت: ارتباط ضعیف بین والدین با فرزندان مخصوصاً دختران که به محبت و توجه بیشتری احتیاج دارند، گوش‌نکردن به مشکلات آن‌ها، عدم رفع نیازهای عاطفی آنان و گسستگی عاطفی می‌تواند آسیب‌های جدی به‌سلامت روان فرزندان به‌ویژه دختران وارد کرده و او را مستعد رفتارهای پرخطر از جمله مصرف دخانیات کنند.

وی تأکید کرد: کودکان از رفتار ما می‌آموزند نه از گفتار ما، بنابراین والدین باید الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند و با پرهیز از استعمال دخانیات و یا ترک آن احتمال بروز این رفتار را در فرزند خود کاهش دهند.

  این کارشناس مذهبی افزود: خانواده‌ای که در آن والدین آگاهی کافی از خطرات مصرف دخانیات و سایر مواد داشته و خود مصرف‌کننده نباشند، نقش مهمی در پیشگیری از ابتلای فرزندان به مصرف دخانیات خواهند داشت.

  شاهدی با اشاره به اینکه دین ارزش و جایگاه ویژه‌ای برای دختر قائل است حتی در روایات هست هنگام دادن هدیه به فرزندان دختران را مقدم کنید بیان کرد: طردکردن دختران مصرف‌کننده که به محبت و توجه بیشتری نیاز دارند راهکار کاملاً غلط و پر خطری هست و اصلاً از دیدگاه دین راهکار درستی نیست.

  وی به دختران جوانی که به دلیل فشار روانی یا اجتماعی به مصرف دخانیات پناه می‌برند؛ این‌چنین توصیه کرد: اطلاعت خود را در زمینه‌های مختلف من‌جمله ضررهای مصرف دخانیات بالا ببرند، ارتباط خود را با خدا و معنویات تقویت کنند، سعی کنند در محیط خانواده با پدر و مادر ارتباط عاطفی مستحکمی داشته باشند چرا که بهترین و دلسوزترین دوست برای فرزندان مخصوصاً دختران، پدر و مادر هستند، به کارهای هنری و ورزشی بپردازند و دید و بازدید و صله‌رحم با دوستان و افراد باایمان و سالم داشته باشند.

  شاهدی درباره مراکز فرهنگی و مذهبی شهرستان گفت: بنده کمتر دیدم که نسبت به این موضوع ورود جدی و اثرگذار داشته باشند؛ مراکز فرهنگی مذهبی شهرستان باتوجه‌به ظرفیت‌هایی که دارند می‌توانند در زمینه تبیین و آگاهی دادن به جوانان و نوجوانان نقش مهم و مؤثری داشته باشند.

نتیجه‌گیری: مصرف دخانیات نه‌تنها پیامدهای جسمی و روانی مخربی دارد، بلکه می‌تواند موجب انزوای اجتماعی، افت تحصیلی، کاهش اعتمادبه‌نفس و آسیب‌های جدی بر سلامت زنان و دختران شود.

کارشناسان تأکید دارند که نقش خانواده، آموزش مهارت‌های زندگی، مشاوره‌های تخصصی و اصلاح باورهای غلط می‌تواند در کاهش گرایش افراد به مصرف دخانیات مؤثر باشد.

همچنین، مراکز فرهنگی و مذهبی باید با ورود جدی‌تر به این موضوع، در آگاهی‌بخشی و ارائه راهکارهای عملی برای پیشگیری از این بحران اجتماعی نقش مهم‌تری ایفا کنند.

تهیه و تنظیم گزارش: قربانی