دست بسته کشاورزان در برابر خشکسالی

 علی کمالی در گفتگو با خبرنگار ما، از کشت گندم و کود در چهار هکتار از اراضی خود خبر داد و گفت: حدود ۱۲۰ هکتار زمین نیز زیر کشت داشتیم، اما خشکسالی شدید امسال مانع برداشت مطلوب شد. در واقع میزان تولید آن‌قدر پایین بود که هزینه‌های جانبی را هم پوشش نمی‌داد.

 وی افزود: امسال خراسان شمالی دچار خشکسالی ۱۰۰ درصدی شد و در بسیاری از مناطق برداشت اقتصادی ممکن نبود. این کاهش محصول به‌هیچ‌وجه ناشی از کوتاهی کشاورزان یا دستگاه‌های دولتی نبود، بلکه عوامل اقلیمی دست ما را بسته بود.

 کشاورز مشارکت‌کننده در طرح جهش تولید در دیم‌زارهای خراسان شمالی، با اشاره به عملکرد مناسب نهادهای اجرایی گفت: در زمان کشت، بذر گواهی‌شده یارانه‌ای دریافت کردیم که کمک مؤثری بود.

 وی اضافه کرد: همچنین کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی و نهادهای مرتبط، به‌صورت مکرر بازدید داشتند و آنچه در توان داشتند، انجام دادند.

 این کشاورز خراسان شمالی با بیان اینکه واحد مکانیزاسیون دارد، کمبود ماشین‌آلات را یکی از مشکلات خود دانست و تصریح کرد: اگرچه ماشین‌آلات به‌روز در اختیار داریم، اما انتظار این است که کشاورزان نیز در نوسازی تجهیزات مشارکت بیشتری داشته باشند.

 وی با بیان اینکه نباید همه چیز را از دولت طلب کرد، عنوان کرد: بخش خصوصی هم باید برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشاورزی پیش‌قدم شود.

 کمالی استقبال خود را از ادامه مشارکت در این طرح اعلام کرد و گفت: طرحی که با تأکید مقام معظم رهبری آغاز شده، بی‌تردید کارشناسی‌شده است. ما حتی اگر در یک سال به دلیل خشکسالی نتیجه مناسبی نگیریم، نباید از ادامه مسیر دست بکشیم.

 رتبه نخست خراسان شمالی در جهش تولید طی سال گذشته

 این کشاورز با تأکید بر تأثیر مثبت طرح جهش تولید در استان افزود: سال گذشته خراسان شمالی در اجرای این طرح رتبه اول را داشت و امسال هم اگر بارندگی مناسب بود، می‌توانستیم عملکرد بهتری داشته باشیم. این طرح برای استان برکت بوده و ما از همه دست‌اندرکاران آن قدردانی می‌کنیم.

 وی درباره راهکارهای بهبود این طرح نیز گفت: ضروری است در هر منطقه، واحدهای مکانیزاسیون شکل بگیرد تا کشاورزان بتوانند به‌صورت جمعی از ماشین‌آلات به‌روز استفاده کنند.

 این کشاورز تصریح کرد: کوچک شدن اراضی به دلیل تقسیم ارث باعث شده کشاورزی به‌صرفه نباشد، اما اگر به‌صورت گروهی از تجهیزات استفاده شود، هم راندمان بالاتر می‌رود و هم هزینه‌ها کاهش می‌یابد.

 کمالی در پایان افزود: ایجاد صمیمیت بین سازمان‌های دولتی و کشاورزان از دیگر مزایای این طرح بوده و این تعامل، زمینه پیشرفت کشاورزی استان را فراهم کرده است.

 رشد پایدار اجرای طرح جهش تولید

مهدی رضایی در گفتگو با خبرنگار ما، گفت: در سال نخست اجرای طرح (۱۴۰۱-۱۴۰۲)، ۷۰ هزار هکتار زیر کشت رفت و این رقم در سال دوم به ۱۳۸ هزار هکتار رسید. امسال نیز از مجموع ۱۴۰ هزار هکتار ابلاغی، ۱۳۷ هزار هکتار کشت شده است.

 وی با بیان اینکه پیش از اجرای این طرح، محصولات غالب استان گندم، جو، کنجد، عدس، نخود و آفتاب‌گردان بود، افزود: با آغاز طرح جهش تولید، گیاهان علوفه‌ای، گیاهان دارویی و دانه‌های روغنی نیز به این چرخه افزوده شده‌اند.

 به گفته سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی استفاده از تناوب زراعی به‌جای آیش سنتی، نه‌تنها موجب بهبود عملکرد و افزایش درآمد کشاورزان شده، بلکه از فرسایش خاک و کاهش ماده آلی آن نیز جلوگیری کرده است.

 رضایی سطح زیر کشت گیاهان دارویی استان را حدود ۱۵۴۰ هکتار اعلام کرد و گفت: این گیاهان ضمن سازگاری با اقلیم خشک منطقه، درآمدزا و کم‌نیاز به آب هستند. همچنین کشت دانه‌های روغنی نظیر کاملیا و گلرنگ نیز در دستور کار قرار گرفته است تا وابستگی کشور به واردات روغن کاهش یابد.

 ۳۶۰۰ تن بذر گندم در اختیار دیم‌کاران 

وی در ادامه از توزیع انواع کود و بذر اصلاح‌شده میان کشاورزان خبر داد و گفت: در سه سال گذشته، بیش از ۳۶۰۰ تن بذر گندم، ۳۲ تن بذر حبوبات، ۲۵ تن کاملینا، و بیش از ۱۱ هزار لیتر کود بزمال بین کشاورزان توزیع شده است. همچنین ۷۰ دستگاه ماشین‌آلات کشت دیم با تسهیلات ۱۶۰ میلیاردریالی در اختیار کشاورزان قرار گرفته است.

 سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی، گفت: آمارهای رسمی نشان می‌دهد اجرای طرح جهش تولید موجب افزایش عملکرد در بسیاری از محصولات شده است.

 به گفته وی: در سال زراعی گذشته، عملکرد گندم هفت درصد، جو ۹ درصد، نخود ۱۸ درصد، عدس ۱۶ درصد، علوفه ۱۹ درصد و دانه‌های روغنی ۱۲ درصد افزایش یافته است.

مشارکت بیش از ۳۱ هزار کشاورز در طرح جهش تولید

 این مسئول تعداد کشاورزان مشارکت‌کننده در این طرح را بیش از ۳۱ هزار نفر اعلام کرد و افزود: آموزش، توزیع تسهیلات و دسترسی به نهادهای فنی، رضایت کشاورزان از این طرح را افزایش داده است.

 رضایی در خصوص برنامه‌های سال آینده گفت: هنوز سهمیه ابلاغی وزارتخانه اعلام نشده، اما باتوجه‌به تداوم خشکسالی در استان، تمرکز بر کشاورزی حفاظتی، استفاده از ارقام مقاوم به خشکی، کشت مستقیم و حفظ ماده آلی خاک در دستور کار خواهد بود.

 وی تأکید کرد: کشاورزی حفاظتی راهکار اصلی برای حفاظت از منابع آب و خاک استان در برابر تغییرات اقلیمی است و تداوم آن به پایداری تولید کمک خواهد کرد.

افزایش عملکرد محصولات دیم با ارقام مقاوم 

جلیل علوی در گفتگو با خبرنگار ما، از تمرکز این مرکز بر توسعه ارقام بومی و مقاوم به خشکی گندم و جو در راستای «طرح جهش تولید» خبر داد و گفت: این ارقام، حاصل سال‌ها تحقیق و پژوهش محققان استان بوده و نقش مهمی در افزایش عملکرد محصولات دیم ایفا کرده‌اند.

 وی با اشاره به اهداف «طرح جهش تولید» در بخش کشاورزی، غلات، به‌ویژه گندم و جو را از عمده‌ترین محصولات تحت پوشش این طرح دانست که هدف آن افزایش عملکرد در آنهاست.

 رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان شمالی، تأکید کرد: تحقیقات این مرکز، به‌خصوص در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شیروان که بیش از ۲۰ سال قدمت دارد، بر روی اصلاح و معرفی ارقام مناسب این محصولات متمرکز بوده است.

 وی اضافه کرد: علاوه بر غلات، بر روی گیاهان روغنی مانند گلرنگ و حبوباتی چون نخود و عدس نیز تحقیقاتی صورت می‌گیرد.

نیمی از ارقام گندم و جو استان دیم است 

به گفته علوی از مجموع ۲۷ تا ۲۸ رقم گندم و جو که در استان کشت می‌شود، حدود نیمی از آنها ارقام دیم هستند.

وی تأکید کرد: تمامی ارقام دیم مورد استفاده در استان، نتیجه یافته‌های تحقیقاتی خود محققان خراسان شمالی است.

 رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان شمالی در ادامه گفت: این ارقام طی ۱۰ تا ۱۲ سال کار تحقیقاتی بر روی منابع ژنتیکی مختلف در ایستگاه شیروان توسعه یافته‌اند. پس از تولید محدود، این بذرها توسط پیمانکاران تکثیر شده و در اختیار کشاورزان قرار گرفته‌اند.

 علوی در خصوص ارقام آبی، علوی توضیح داد: به دلیل عدم وجود بخش تحقیقاتی و متخصص مربوطه در این زمینه در مرکز استان، از ارقام توسعه‌یافته در استان‌های هم‌اقلیم استفاده می‌شود.

 وی افزود: این ارقام نیز پس از بررسی و تأیید کارشناسان، برای کشت در مناطق مناسب خراسان شمالی معرفی می‌شوند.

 رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان، با اشاره به روند گرمایش اقلیم و کاهش بارندگی‌ها، گفت: رویکرد ما از تحقیقات این است که بتوانیم ارقامی را ایجاد کنیم که با کمترین بارندگی‌ها، عملاً به بار بنشینند و محصول قابل‌توجه و اقتصادی برای کشاورز تولید کنند.

علوی اظهارکرد: این رویکرد، در شرایط خشکسالی‌های اخیر، اهمیت بیشتری یافته است، چرا که ارقامی که توانایی تحمل شرایط سخت‌تر را دارند، با اطمینان بیشتری در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرند.

کاهش بارندگی در اراضی دیم خراسان شمالی

علوی بیان کرد: بارندگی مورد نیاز برای اراضی دیم بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ میلی‌متر است، اما این میزان در استان روبه‌کاهش بوده و به حدود ۲۲۰ میلی‌متر رسیده است که نیاز به ارقام مقاوم‌تر را دوچندان می‌کند.

وی به اجرای مزارع الگویی در استان اشاره کرد: نقش مهمی در ترویج ارقام جدید و آموزش کشاورزان ایفا می‌کنند. وی دو نوع مزرعه الگویی را نام برد:

مزارع انتخابی مشارکتی (PBS): در این مزارع، کشاورزان پیشرو با راهنمایی کارشناسان اجرایی، ارقام جدید معرفی شده توسط مرکز تحقیقات را در کنار هم کشت می‌کنند. این مزارع به‌عنوان «کانون یادگیری» عمل کرده و سایر کشاورزان نیز از نزدیک با نتایج آن آشنا می‌شوند و خودشان اقدام به انتخاب رقم مناسب می‌کنند.
مزارع تحقیقی-ترویجی: در این مزارع، محققان با همکاری کارشناسان ترویج و مشارکت خود کشاورزان، یافته‌های تحقیقاتی را در شرایط واقعی مزرعه پیاده می‌کنند. این طرح‌ها باهدف اطمینان‌یافتن محقق از کارایی ارقام جدید در شرایط کشاورزی و آشنایی کشاورزان با آنها اجرا می‌شوند. معمولاً یک یا دو طرح ترویجی سالیانه با این هدف در استان اجرا می‌شود.
 علاوه بر این، روزهای انتقال‌یافته‌های تحقیقاتی و روز مزرعه نیز از دیگر روش‌های ترویجی هستند. در روز انتقال‌یافته‌ها، کشاورزان از مزارع تحقیقاتی بازدید کرده و محققان ارقام جدید را معرفی می‌کنند. در روز مزرعه، کشاورزان پیشرو، تجربیات خود را در مورد کشت ارقام جدید و مدیریت مزرعه برای سایر کشاورزان علاقه‌مند به اشتراک می‌گذارند.

از بین رفتن ۸۰ درصد مزارع دیم در استان

علوی تغییرات اقلیمی شامل کاهش بارندگی و افزایش دما را عاملی مخرب برای محصولات کشاورزی، به‌ویژه در اراضی دیم دانست.

وی اشاره کرد: امسال حدود ۸۰ درصد از مزارع دیم استان از بین رفته و مزارعی که باقی مانده‌اند نیز با کاهش عملکرد قابل‌توجهی روبرو بوده‌اند. حتی مزارع آبی نیز به دلیل تنش حرارتی، بین ۴۰ تا ۵۰ درصد افت عملکرد داشته‌اند.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان، بر اهمیت رعایت اصول کاشت، داشت و برداشت برای بهبود وضعیت دیم‌زارها تأکید کرد.

وی اظهار داشت: دانش و فناوری در حوزه دیم‌کاری در استان کم نیست و متوسط عملکرد گندم دیم از ۶۰۰ کیلوگرم به یک تن در هکتار در شرایط ایده‌آل افزایش یافته است. این امر نتیجه استفاده از دانش و فناوری‌های نوین مانند:

• برنامه‌ریزی تغذیه گیاه (استفاده از کودهای نیتروژن، پتاسیم و فسفر).
• استفاده از ادوات مناسب کشت و کار.
• تغییر زمان کشت حبوبات از بهاره به پاییزه و انتظاری، که می‌تواند عملکرد را تا ۵۰ الی ۶۰ درصد افزایش دهد.

 علوی تأکید کرد: انتخاب رقم مناسب باتوجه‌به اقلیم منطقه بسیار حیاتی است و باید از دستورالعمل‌های ترویجی و  آموزشی که بر پایه یافته‌های تحقیقاتی تدوین شده‌اند، پیروی کرد.

 وی در خصوص استفاده از بذور رسمی، اظهار داشت: باوجوداینکه استفاده از بذور رسمی (که با نظارت کامل دستگاه‌های اجرایی و تحقیقاتی تولید می‌شوند و دارای اصالت و خلوص بالا هستند) می‌تواند تا ۳۵ درصد افزایش عملکرد را به همراه داشته باشد، اما میزان نفوذ بذر رسمی در استان بیش از ۵۰ درصد نیست.

 رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان شمالی افزود: دلیل این امر را تمایل کشاورزان به استفاده از بذور خودمصرفی، ملاحظات اقتصادی و مسائل فرهنگی دانست.

 در پایان، وی به کمبود بذر در سال جاری به دلیل خشکسالی اشاره کرد و گفت: استان به حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار تن بذر نیاز دارد، اما تولید فعلی به‌مراتب کمتر است.

علوی ابراز امیدواری کرد که با پیگیری‌های مسئولان، بذر مورد نیاز از سایر استان‌های هم‌اقلیم تأمین شود تا کشاورزان با کمبود بذر مواجه نشوند.

نتیجه گیری: طرح جهش تولید در دیم‌زارهای خراسان شمالی با وجود خشکسالی‌های شدید تاثیر قابل‌توجهی در افزایش بهره‌وری داشته است و استفاده از بذرهای مقاوم، آموزش کشاورزان و توسعه مکانیزاسیون توانسته بخشی از مشکلات اقلیمی را جبران کند. با ادامه حمایت‌ها و مدیریت بهتر منابع این طرح نقش مهمی در پایداری کشاورزی و امنیت غذایی استان خواهد داشت.